Ongewilde dt-fouten

Berichten: 5057

Precies tien jaar geleden bewezen onderzoekers van de Universiteit Antwerpen voor het eerst dat ons eigen geheugen ons ongewild dt-fouten doet schrijven. Met haar masterscriptie gaat Lien Van Abbenyen nog verder: datzelfde geheugen zorgt er ook voor dat we dt-fouten bij het nalezen laten staan. Kunnen we deze duivelse val dan niet vermijden?

De regels voor d en dt zijn heel eenvoudig, maar toch zondigt iedereen ertegen: van schoolkind tot student, van journalist tot professor. Hoe komt dat?

Lien Van Abbenyen: “Als we schrijven, dringt de werkwoordsvorm die het meest voorkomt in het Nederlands zich automatisch op. Dat bewezen Dominiek Sandra, Frans Daems en Steven Frisson van de Universiteit Antwerpen tien jaar geleden al. De verklaring is eenvoudig: we hebben allemaal een woordgeheugen waarin we alle woorden opslaan die we lezen, zelfs vormen die voorspelbaar zijn op basis van grammaticale informatie, zoals ‘wordt’. De vormen die in ons geheugen het meest aanwezig zijn, uiten zich het sterkst, zeker als we niet opletten of afgeleid worden. Een voorbeeld: de vorm ‘(hij) wordt’ komt in onze taal 65 keer meer voor dan de vorm ‘(ik) word’. Daarom schrijven we makkelijker de fout ‘ik wordt’ dan ‘hij word’. Dat gebeurt vooral als er woorden tussen onderwerp en persoonsvorm staan, zoals in ‘...omdat ik misschien ziek wordt’ of als we geen tijd hebben om regels of analogie toe te passen.”

Hoe weet je zo zeker dat ‘wordt’ veel vaker in onze taal opduikt dan ‘word’?

‘wordt’ zit 65 keer meer in onze taal dan ‘word’
Dominiek Sandra: “Hoe frequent een woord in het Nederlands voorkomt, weten we dankzij, bijvoorbeeld, CELEX. Dat is een databank met Nederlandstalige teksten, samen goed voor 42 miljoen woorden. Via die databank kun je nagaan hoe frequent ‘word’, ‘wordt’ enz. voorkomen. Met woordvormen die heel vaak voorkomen raken we vertrouwd. Je kunt het vergelijken met mensen die je op straat ontmoet. Als ik een familielid ontmoet, zal ik dat meteen weten. Maar als dat een student is, die ik maar enkele keren heb gezien in een volle aula, dan zal ik twijfelen.”

En nu blijkt dat we sommige dt-fouten ook laten staan als we onze schrijfsels nalezen. Hoe ben je tot die bevinding gekomen?

Lien Van Abbenyen: "Ons geheugen kan ons echt
doen twijfelen."

Lien Van Abbenyen: “We stelden als hypothese dat een vertrouwd woordbeeld ons niet enkel beïnvloedt bij het schrijven, maar ook bij het lezen. Dat zou verklaren waarom we de dt-fout in de zin ‘…omdat ik later advocaat wordt’ schrijven én laten staan bij het nalezen. Om dat te checken, lieten we meer dan 80 studenten hoger onderwijs uit allerlei studierichtingen woordcombinaties lezen met en zonder spelfouten. Dat waren combinaties met werkwoorden en met naamwoorden: ‘de vrauw’, ‘hij antwoord’, ‘het vrouw’, ‘wij begrijden’ en ook juiste vormen als ‘hij antwoordt’ … Per woordcombinatie moesten de studenten zo snel mogelijk op een knop duwen: klinkt dit als correct Nederlands, ja of nee? Ze moesten daarbij de spelling dus volledig negeren. Volgens onze eerste hypothese zouden de studenten trager reageren op een fout, omdat je de spelling niet kan negeren. Onze tweede hypothese was echter belangrijker: we verwachtten dat de reactiesnelheid bij een foute spelling kleiner zou zijn als het om een vaak voorkomende vorm ging, zoals ‘ik wordt’. En dat bleek ook. Fouten die overeenstemmen met weinig voorkomende werkwoordvormen storen ons veel meer, maar ons geheugen kan ons echt doen twijfelen als een grammaticaal foute vorm heel frequent in de geschreven taal voorkomt. Daarom zullen we een foutievevorm als ‘hij begeleid’ minder snel opmerken dan een fout als ‘hij word’. De d-vorm van ‘begeleiden’ komt namelijk vaker voor dan de dt-vorm, maar de d-vorm van ‘worden’ komt minder vaak voor.”

Een fout als ‘de vrauw’ heeft toch niets met dt-fouten te maken. Dat is gewoon een foute klinker.

Ons geheugen spant een dubbele val voor ons
Dominiek Sandra: “De studenten mochten niet door hebben dat het ons om d en dt te doen was, vandaar die andere combinaties. Hoe dan ook hebben we met ons onderzoek het fenomeen van homofoondominantie blootgelegd. Homofonen zijn woorden die je op dezelfde manier uitspreekt maar anders spelt (word-wordt). Het dominante of overheersende homofoon is de vorm die het vaakst voorkomt en die zich opdringt. We stellen ons het minst vragen bij de meest voorkomende woordbeelden. Het mooie van deze recente leesexperimenten is dat daarmee de cirkel rond is: het dominante homofoon dringt zich spontaan op tijdens het spellen en speelt ons weer parten tijdens het (na)lezen. Daardoor merken we sommige dt-fouten vaak niet op.”

Ons geheugen spant dus eigenlijk een dubbele val voor ons: een bij het schrijven en een bij het nalezen.

Lien Van Abbenyen: “Dat is juist. Daarom vinden we ook dt-fouten terug in teksten waarvan we allemaal weten dat ze goed worden nagelezen: boeken, kranten, scripties en cursussen.”

Je doet het voorkomen alsof we allemaal voortdurend dt-fouten laten staan. Maar dat is toch niet het geval.

Lien Van Abbenyen: “Veel hangt af van je focus. Als je een tekst naleest, kun je dat op twee manieren doen: heel gericht op spelling of eerder algemeen. Als je je aandacht op spelfouten richt en je tijd neemt, is de kans erg groot dat je elke spelfout, dus ook een dt-fout, er uithaalt. Maar in ons onderzoek hebben we de proefpersonen onder tijdsdruk gezet. De experimentele taak verplichtte hen om erg snel te lezen en te beslissen. Dat beïnvloedde hen. Bovendien wisten ze niet dat het om spelfouten tegen het werkwoord te doen was. Eigenlijk hebben we ze bewust in de val gelokt, de val van hun geheugen.”

Het is haast een volkswijsheid dat je nooit je eigen teksten mag nalezen op fouten, je kijkt er gewoon overheen.

Dominiek Sandra: “We letten erg vaak op de inhoud van wat we lezen. Dat zorgt ervoor dat er in ons werkgeheugen nog weinig plaats over is om op spelling te letten. Bij het nalezen moet je daar dan ook bewust op letten, anders laat je vroeg of laat fouten staan. Gericht nalezen is de enige remedie. Nu hebben we die ‘volkswijsheid’ niet onderzocht, maar ik kan me wel voorstellen dat je, door te weten welk woord er gaat komen, niet meer zo kritisch bent. Je werkgeheugen is gewoon met de inhoud bezig en heeft ook een duidelijk verwachtingspatroon over de woorden die zouden moeten komen. Gelijkaardig onderzoek toont aan dat ons geheugen ons ook parten speelt bij teksten waarin woorden ontbreken. Daar lezen we eveneens overheen. Al wat ‘low level’ is, ga je over het hoofd zien, precies omdat je de tekst te goed kent.”

Maar waarom zijn het precies d en dt in werkwoordsvormen die ons zo veel parten spelen?

Slechts 5 % van onze werkwoorden geeft problemen
Dominiek Sandra: “Misschien wel omdat we er te weinig mee worden geconfronteerd. Van alle werkwoorden in onze taal bestaat maar 5 procent uit echt ‘gevaarvormen’, zeg maar homofone vormen. Daarmee bedoel ik werkwoorden waar bijvoorbeeld d en dt in de eerste en derde persoon voor problemen zorgen. Die werkwoorden zijn niet klankzuiver: ‘word’ en ‘wordt’ klinken hetzelfde. Maar… 95 procent van onze werkwoorden zijn wel klankzuiver: werkt, loopt, spaart … je hoort meteen waar er een t moet staan. Omdat er in verhouding zo weinig gevaarvormen zijn in onze taal, zijn we onvoldoende getraind om het probleem van d en dt op te lossen. Het is alsof we hebben leren fietsen maar slechts vijf keer per jaar de weg op mogen. Dan maken we fouten.”

Sommige anderstaligen hebben verrassend weinig problemen met d en dt, als ze Nederlands leren.

Dominiek Sandra:
“We stellen ons het minst vragen bij
de meest voorkomende woordbeelden.
Daardoor merken we sommige
dt-fouten vaak niet op.”

Dominiek Sandra: “Dat is niet zo verrassend. Het Hebreeuws bijvoorbeeld kent veel meer werkwoordvormen die je enkel met behulp van regeltoepassing kan spellen. Kinderen kennen daar al snel de werkwoordspelling, omdat ze bijna altijd een grammaticale regel moeten toepassen. Dit verklaart waarom anderstaligen soms een sterk grammaticaal bewustzijn hebben ontwikkeld en minder dt-fouten schrijven als ze Nederlands leren. Engels onderzoek heeft bewezen dat kinderen met een zwak grammaticaal bewustzijn precies de meeste fouten maken tegen de spelling van vervoegde werkwoorden: ze spellen bijvoorbeeld ‘he workt’ of ‘he burnd’. Hun abstractievermogen is zwakker.”

Wat beveel je leerkrachten aan? Zij moeten hun leerlingen correct leren spellen.

Lien Van Abbenyen: “Als je leerlingen een tekst laat nalezen, moet je ze bewust op spelfouten doen scannen, vooral op niet-klankzuivere werkwoorden. Hun automatische piloot moet worden uitgeschakeld. Dat is heel onnatuurlijk, maar het is de enige manier.”

‘ Dat verklaard veel... over de detectie van spelfouten tijdens het leesproces en de invloed van lexicale en sublexicale homofoondominatie hierop’, Lien Van Abbenyen, Universiteit Antwerpen, onder promotie van prof. Dominiek Sandra. Zij haalde met dit werk de shortlist van de prestigieuze Vlaamse Scriptieprijs 2010. U vindt de scriptie en een synthese op www.scriptieprijs.be.

Berichten: 1146

Mooi Chatuliem, onze taal..

Maar het gezegde is volgens mij nog altijd: op een knop drukken?
En niet zo zij schrijft.. "Per woordcombinatie moesten de studenten zo snel mogelijk op een knop duwen:"

Zie je.... verkeerd gebruik van taal en ook van zegswijzen.
.. taal omvat zoveel meer..

Oh ja, het ging hier over ongewilde dt-fouten..sorry.. Verlegen lachende smiley

Berichten: 5407

MARIAN519 schreef:

Mooi Chatuliem, onze taal..

Maar het gezegde is volgens mij nog altijd: op een knop drukken?
En niet zo zij schrijft.. "Per woordcombinatie moesten de studenten zo snel mogelijk op een knop duwen:"

Zie je.... verkeerd gebruik van taal en ook van zegswijzen.
.. taal omvat zoveel meer..

Oh ja, het ging hier over ongewilde dt-fouten..sorry.. Verlegen lachende smiley

En het is een Belgisch stuk toch? Dus voor belgische begrippen misschien normaal taalgebruik?

Berichten: 1146

WILLEMIJN232 schreef:

En het is een Belgisch stuk toch? Dus voor belgische begrippen misschien normaal taalgebruik?

oeps... ja, had ik niet zo bij nagedacht... Verlegen lachende smiley